4562 sayılı Organize Sanayi Bölgeleri Kanunu (OSBK)’nun 6’ncı maddesi uyarınca, her OSB’de bulunması zorunlu yasal organlardan birisi denetim kuruludur. Denetim kurulu, iki asil, iki yedek üyeden oluşur. Üyeler, müteşebbis heyet veya genel kurul üyeleri arasından seçilir. Denetim kurulu üyelerinin görev süresi dört yıldır.
OSBK’nın 9’uncu maddesinde, denetim kurulunun; bütçenin sarf ve uygulamasını denetlemek, yılda bir defa genel denetleme raporu ve en az üç ayda bir de ara rapor düzenleyerek müteşebbis heyete sunmak ile görevli olduğu belirtilmiştir. Ancak, denetim kurulunun görevleri bunlarla sınırlı değildir. Organize Sanayi Bölgeleri Uygulama Yönetmeliği (OSBUY)’nin 29’uncu maddesi başta olmak üzere muhtelif maddelerinde, denetim kurulunun görev ve yetkileri sayılmıştır.
OSBK ve OSBUY’de, denetim kurulu üyelerinin görevlerinin bazı hallerde sona ereceğine dair hükümler yer almaktadır. Anılan hükümlerde öngörülen koşullar gerçekleştiğinde, kişinin denetim kurulu üyeliği sona erer. OSBK ve OSBUY hükümleri ışığında, OSB denetim kurulu üyeliğini sona erdiren haller aşağıda başlıklar halinde izah edilmiştir.
1. Temsil Ettikleri Kurum ve Kuruluştaki Görevlerinin Sona Ermesi Nedeniyle Denetim Kurulu Üyeliğinin Sona Ermesi
Müteşebbis heyet aşamasında olan OSB’lerde, denetim kurulu, müteşebbis heyetin kendi üyeleri arasından seçeceği iki asıl iki yedek üyeden oluşur. OSBK ve OSBUY ile getirilen bu düzenleme gereği, denetim kurulu -asıl ve yedek- üyelerinin tamamının aynı zamanda müteşebbis heyet üyesi olması zorunludur.
OSBK’nın 7’inci maddesinin birinci fıkrası uyarınca, müteşebbis heyet aşamasında olan OSB’lerde, müteşebbis heyet üyelerinin, OSB’nin kuruluşuna katılan kurum ve kuruluşların (belediyeler, ticaret ve sanayi odaları, il özel idareleri vs.) organlarında görevli olanlar veya mensupları arasından seçilmesi gerekir. Yani, müteşebbis heyet üyesi olarak seçilen kişilerin, adına seçildikleri kurum ile aralarında -ister organ üyeliği, ister mensubiyet olsun- devam eden bir hukukî ilişkinin bulunması gerekir. Yine, OSBUY’un 19’uncu maddesi gereği, genel kurul yapma hakkını elde etmiş OSB’lerde genel kurul üyelerinin yapı kullanma izni almış olan gerçek kişi katılımcı veya tüzel kişi katılımcı temsilcisi olması gerekir.
OSBK’nın 7’inci maddesinin üçüncü fıkrası gereği; müteşebbis heyette yer alan üyelerin temsil ettikleri kurum ve kuruluşlardaki görevleri sona erdiğinde müteşebbis heyet üyelikleri düşer. Üyelikten düşen veya ayrılan üyenin yerine, temsil ettiği kurum ve kuruluşun ön sıradaki yedek üyesi geçer. Katılan üye, yerine geçtiği üyeden kalan süreyi tamamlar.
Böyle bir durumda, müteşebbis heyet üyeliği düşen kişinin denetim kurulu üyeliği de düşer. Çünkü, denetim kurulu üyesi, temsil ettiği kurum ve kuruluştaki görevi sona erdiğinde müteşebbis heyet üyesi seçilme şartını kaybettiğine göre, müteşebbis heyet üyeliğinin düşmesi nedeniyle denetim kurulu üyeliğine seçilme şartını da kaybetmiş olmaktadır. Bu durumda, OSBUY’un 7/7 maddesi hükmü gereği, temsil ettiği kurum ve kuruluştaki görevi sona eren üyenin müteşebbis heyet üyeliği ile denetim kurulu üyeliğinin sonlandırılmasına dair müteşebbis heyet kararı alınmalıdır.
Örneğin, il özel idaresi adına müteşebbis heyete, sonrasında da denetim kuruluna seçilen kişinin tayin nedeniyle il özel idaresindeki görevinden ayrılması halinde, OSB müteşebbis heyet üyeliği ile birlikte denetim kurulu üyeliği de düşmüş sayılır. Böylece, kişinin hem müteşebbis heyet üyeliği hem de denetim kurulu üyeliği, temsil ettiği kurum ile ilişiği kesildiği tarih itibariyle sona ermiş olur.
Bu şekilde denetim kurulu üyeliğinin boşalması halinde, yerlerine sıradaki yedek üye geçerek kalan süreyi tamamlar. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen tek denetim kurulu üyesi kalması halinde, müteşebbis heyet tarafından denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır.
- Üye Olma Şartlarının Kaybedilmesi Nedeniyle Yönetim Kurulu Üyeliğinin Sona Ermesi
OSBUY’un 28’inci maddesinin ikinci fıkrası uyarınca, denetim kurulu üyelerinde aşağıdaki şartlar aranır:
a) Yönetim kurulu üyesi veya bölge müdürlüğü personeli olmamak,
b) Yönetim kurulu üyeleri veya bölge müdürü ile üstsoy veya altsoy, üçüncü derece dahil kan veya kayın hısımı olmamak,
c) Yönetim kurulu üyeleriyle aralarında iş ortaklığı bulunmamak.
Bu şartları taşımadıkları halde seçilenler ile sonradan kaybedenlerin üyelikleri kendiliğinden sona erer.
Denetim kurulu üyeliğinin, yukarıda belirtilen şartlardan herhangi birinin veya birkaçının kaybedilmesi nedeniyle sona ermesi halinde, boşlan üyeliğe sıradaki yedek üye geçerek kalan süreyi tamamlar. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen tek denetim kurulu üyesi kalması halinde, müteşebbis heyet aşamasındaki OSB’lerde müteşebbis heyet tarafından denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır. Genel kurul aşamasındaki OSB’lerde mevcut üye, ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere hazirun cetvelinde yer alan bir kişiyi seçerek göreve çağırır. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen denetim kurulu üyesi kalmaması halinde, genel kurul olağanüstü toplantıya çağrılarak genel kurulda denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır.
- Müteşebbis Heyet Toplantılarına Katılmama Nedeniyle Yönetim Kurulu Üyeliğinin Sona Ermesi
OSBK ve OSBUY hükümleri gereği, müteşebbis heyetin görevinin devam ettiği OSB’lerde denetim kurulu asıl ve yedek üyelerinin tamamının aynı zamanda müteşebbis heyet üyesi olması zorunludur. Bu yönüyle, OSB denetim kurulu üyeleri doğal olarak müteşebbis heyet üyesi de olmaktadır. Aynı zamanda müteşebbis heyeti üyesi olduklarından dolayı da, üyelerin, müteşebbis heyet toplantılarına katılma yükümlülükleri bulunmaktadır
Müteşebbis heyet en az üç ayda bir defa başkan veya başkanın yokluğunda başkanvekili başkanlığında salt çoğunluk ile toplanır. Kararlar mevcudun salt çoğunluğu ile alınır. Oyların eşitliği halinde başkanın oyuna itibar edilir.
OSBK’nın 7’nci maddesinin altıncı fıkrası ve OSBUY’un 8/5 maddesi gereği; müteşebbis heyet üyelerinden, geçerli bir mazereti olmadan üst üste yapılan üç toplantıya veya mazereti olsa dahi bir yıl içinde yapılan toplantıların en az yarıdan bir fazlasına katılmayanlar üyelikten çekilmiş sayılırlar. Üyelikten çekilmiş sayıldığı tarih itibariyle de müteşebbis heyet üyeliği sona ermiş olur. Ayrıca, üyelikten çekilmiş sayılan müteşebbis heyet üyenin, aynı zamanda denetim kurulu üyesi olması halinde, denetim kurulu üyeliği de kendiliğinden düşmüş sayılır.
Böylece, geçerli sayılan bir mazeretleri olmaksızın üst üste yapılan üç müteşebbis heyet toplantısına veya mazeretleri olsa dahi bir yıl içinde yapılan toplantıların en az yarıdan bir fazlasına katılmamaları nedeniyle müteşebbis heyet üyeliğinden çekilmiş sayılan kişinin müteşebbis heyet üyeliği yanında denetim kurulu üyeliği de herhangi bir işleme gerek olmaksızın kendiliğinden son bulur. Bu durumda hem müteşebbis heyet üyeliğinde hem de denetim kurulu üyeliğinde boşalma meydana gelir.
Boşalan müteşebbis heyet üyeliğine, ayrılan kişinin mensup olduğu kurum veya kuruluşun ön sıradaki yedek üyesi geçer. Bu şekilde müteşebbis heyete asıl üye olarak dahil olan kişi, yerine geçtiği üyeden kalan süreyi tamamlar. Benzer şekilde, müteşebbis heyet aşamasında olan OSB’lerde boşalan denetim kurulu üyeliğine, mensup olduğu kurum veya kuruluşun ön sıradaki yedek üyesi geçerek kalan süreyi tamamlar. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen tek denetim kurulu üyesi kalması halinde, müteşebbis heyet tarafından denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır.
- Birden Fazla OSB Organında Görev Alma Nedeniyle Müteşebbis Heyet Üyeliğinin Sona Ermesi
OSBUY’un organ üyelerinin seçilme şartlarını düzenleyen 7’nci maddesi uyarınca;
- Müteşebbis heyet, yönetim kurulu ve denetim kurulunda görev alanların (Vali hariç) diğer OSB’lerin organlarında görev almaması;
- OSB’nin içinde bulunan sanayi sitesi yapı kooperatiflerinin, toplu işyeri yapı kooperatiflerinin, işletme kooperatiflerinin ve site yönetimlerinin yönetim veya denetim kurullarında görev alanların, bulundukları OSB’nin organları hariç, diğer OSB’lerin organlarında görev almaması gerekir.
Örneğin, (A) OSB’de denetim kurulu üyesi olarak seçilen kişi, aynı zamanda (B) OSB’nin yönetim kurulu üyesi olarak görev yapamaz. Kişi, böyle bir durumda bu görevlerden sadece birisini tercih etmeli ve diğer organ üyeliğinden çekilmelidir. Kişinin böyle bir tercihte bulunmaması ve kendi isteği ile çekilmemesi, buna karşılık durumun sonradan bir şekilde tespiti halinde ise, her iki OSB’de de, müteşebbis heyet kararı ile kişinin organ üyelikleri sonlandırılır. Bu şekilde boşalan denetim kurulu üyeliğine de; sıradaki yedek üye geçerek kalan süreyi tamamlar. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen tek denetim kurulu üyesi kalması halinde, müteşebbis heyet aşamasındaki OSB’lerde müteşebbis heyet tarafından denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır. Genel kurul aşamasındaki OSB’lerde mevcut üye, ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere hazirun cetvelinde yer alan bir kişiyi seçerek göreve çağırır. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen denetim kurulu üyesi kalmaması halinde, genel kurul olağanüstü toplantıya çağrılarak genel kurulda denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır.
- Mahkumiyet Nedeniyle Yönetim Kurulu Üyeliğinin Sona Ermesi
OSBUY’un 7’nci maddesinin 6/b hükmü uyarınca; organ üyesi olabilmek için; 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53’üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı bir yıl veya daha fazla süreyle ya da devletin güvenliğine karşı suçlar, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine karşı suçlar, zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, kaçakçılık, vergi kaçakçılığı, haksız mal edinme suçlarından hapis cezasına mahkum olmama şartı aranır.
Bu bağlamda, kişinin, denetim kurulu üyeliğine seçildiği tarih itibariyle veya göreve başladıktan sonra yukarıda belirtilen suçlar sebebiyle kişinin hapis cezasına mahkum edilmesi halinde, yönetim kurulu üyeliği sona erer. OSBUY’ün 7/7 maddesinde “Şartları taşımadıkları halde seçilenler ile sonradan kaybedenlerin üyelikleri müteşebbis heyet tarafından sonlandırılır.” hükmüne yer verilmesi nedeniyle, müteşebbis heyet aşamasında olan OSB’lerde müteşebbis heyet tarafından kişinin organ üyeliklerinin –hem denetim kurulu hem de müteşebbis heyet üyelikleri- sona erdiğine dair bir karar alınır; bu şekilde sıradaki yedek üye geçerek kalan süreyi tamamlar. Genel kurul aşamasındaki OSB’lerde ise sıradaki yedek üye ayrılan üyenin yerine geçerek kalan süreyi tamamlar. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen tek denetim kurulu üyesi kalması halinde, müteşebbis heyet aşamasındaki OSB’lerde müteşebbis heyet tarafından denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır. Genel kurul aşamasındaki OSB’lerde mevcut üye, ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere hazirun cetvelinde yer alan bir kişiyi seçerek göreve çağırır. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen denetim kurulu üyesi kalmaması halinde, genel kurul olağanüstü toplantıya çağrılarak genel kurulda denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır.
- Katılımcı Vasfının Kaybedilmesi veya Yapı Kullanma İzni Alınmaması Nedeniyle Yönetim Kurulu Üyeliğinin Sona Ermesi
OSBUY’un 7’nci maddesinin 6/a hükmü uyarınca; organ üyesi olabilmek için aranan şartlardan birisi “OSB’de yapı kullanma izni almış katılımcı olmak”tır. Yine Yönetmeliğin 25/1 maddesi hükmünce, genel kurula geçen OSB’lerde, denetim kurulu, genel kurulun kendi üyeleri arasından seçeceği iki asıl iki yedek üyeden oluşur. Genel kurul üyeleri ile kastedilen, genel kurul yapma hakkını elde etmiş OSB’lerde yapı kullanma izni almış olan her bir katılımcıdır. Katılımcı, kendisi veya temsil ve ilzama yetkili bir temsilcisi ile genel kurulda temsil edilir. Katılımcılardan gerçek kişi olanların kendisi, tüzel kişi temsilcisi olan gerçek kişiler ise temsil ettikleri tüzel kişinin yılı içinde alınmış ticaret sicil tasdiknamesini ibraz etmeleri halinde genel kurula iştirak eder.
Bu bağlamda, katılımcılar ve/veya temsilcileri arasından seçilen denetim kurulu üyesinin, üyeliğe seçildiği tarih öncesinde veya sonrasında katılımcı vasfına haiz olmadığı veyahut kaybettiği –kişi, arsasını devredip bölgeden ya da katılımcı olan şirketteki paylarını devredip ortaklıktan ayrılmış olabilir- ya da katılımcı olmakla birlikte yapı kullanma izninin olmadığı tespit edilirse, denetim kurulu üyeliği sona erer. Bu durumda, OSBUY’ün 28/3 maddesi uyarınca, görevi sona eren üyenin yerine sıradaki yedek üye geçerek kalan süreyi tamamlar. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen tek denetim kurulu üyesi kalması halinde, bu üye, ilk genel kurula kadar görev yapmak üzere hazirun cetvelinde yer alan bir kişiyi seçerek göreve çağırır. Yedek üyelerin çağrılmasına rağmen denetim kurulu üyesi kalmaması halinde, genel kurul olağanüstü toplantıya çağrılarak genel kurulda denetim kurulu boş ve yedek üyelikleri için seçim yapılır.
Sonuç itibariyle, üyeliğin düşmesi ya da üyelikten çekilmiş sayılma halleri gerçekleştiği halde OSB denetim kurulu üyelerinin görevlerine devam etmeleri mevzuata aykırılık teşkil etmektedir. Oysa, bu türden mevzuata aykırılıklar OSB denetimlerinde eleştiri konusu yapılabildiği gibi, kişinin üyeliğinin sonlandırılmaması nedeniyle düzenlememesi gereken rapor düzenlemesi yahut inceleme/kontrol süreçlerine dahil olması, huzur hakkı alması gibi sonradan ortaya çıkabilecek birtakım olumsuzluklara da sebebiyet vermektedir.
Bu nedenle, OSB denetim kurulu üyelerinin üyeliğini sona erdiren hallerinin takip edilmesi ve gerçekleştiği andan itibaren de gerekli işlemlerin tesis edilmesi gerekir. Ayrıca, OSB denetim kurulunda yaşanan bu değişimler, OSBUY’un 7/8 maddesi uyarınca, 15 gün içinde Sanayi ve Teknoloji Bakanlığına (Sanayi Bölgeleri Genel Müdürlüğüne) bildirilmelidir.
